Wojciech Jerzy Has. Artysta, który nie chodził na skróty

Swoją przygodę z kinem zaczynał w tym samym okresie co Wajda, Kutz i Kawalerowicz, ale podczas gdy jego sławni koledzy w kolejnych filmach zadziornie lub romantycznie wadzili się z wojenną rzeczywistością, Wojciech Jerzy Has pozostawał na uboczu. A więc mistrz o talencie wizjonera czy outsider wymykający się ocenie krytyków? Wczoraj minęła 19. rocznica śmierci twórcy kina.

Nie lubię określenia, że był „outsiderem”, że był „osobny” czy w ogóle jakiś „dziwolągowato odmieńczy”. Był jedyny, lecz zarazem należał do pewnej wąskiej i elitarnej grupy filmowców pod roboczą nazwą „poznać mistrza po debiucie” - twierdzi dr Jacek Ziemek, filmoznawca.

- Istnieją nieliczni reżyserzy, którzy od samego początku są w pewnym sensie „gotowi”, którzy nie muszą się szarpać i u nikogo terminować, bowiem nikt ich już nie musi (ani nie jest w stanie) niczego nauczyć. Do tego grona wkroczył Has swoją debiutancką „Pętlą” i od tej pory było bezdyskusyjnie wiadomo, że mamy następnego Mistrza i koniec kropka.

Zadebiutował tuż po wojnie, jednak musiał przez ponad 10 lat starać się, aby samodzielnie móc wyreżyserować film. Nie był to, z pewnością, czas stracony, gdyż „Pętla” zrealizowana w 1957 r. na podstawie opowiadania Marka Hłaski okazała się olbrzymim sukcesem.

Ponure i przejmujące studium alkoholizmu człowieka żyjącego w okresie poststalinowskim zdradzało inspirację m.in. niemieckim ekspresjonizmem spod znaku Fritza Langa. Niesamowita atmosfera - jakby z pogranicza jawy i snu - doskonale oddała skomplikowaną psychikę uzależnionego od alkoholu inteligenta (w tej roli wystąpił znakomity Gustaw Holoubek).