Moje Kresy. Żołudek, gniazdo rodowe Czetwertyńskich

Stanisław S. Nicieja

Żołudek – miasteczko na Białorusi, w pobliżu Grodna, położone wśród lasów dębowych, swą nazwę zawdzięczało wręcz gradowi żołędzi spadających jesienią z drzew. Do XVIII wieku był Żołudek niczym niewyróżniającą się miejscowością. Stanowił centrum klucza żołudeckiego liczącego w sumie 14,5 tysiąca hektarów, rozłożonego po obu brzegach Niemna. W 1706 roku miał tam krótko kwaterę król Szwecji Karol XII, prowadzący wojnę z Rosją; za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością Tyzenhauzów (którzy wznieśli tam pałacyk); po rozbiorach Polski trafił w ręce książąt Światopełk-Czetwertyńskich.

Warto wspomnieć, że w Żołudku urodził się Walery Antoni Wróblewski (1836-1908) – polski generał, dowódca w powstaniu styczniowym, uczestnik Komuny Paryskiej, który po studiach w Petersburgu kilka lat spędził na Grodzieńszczyźnie, pracując m.in. jako kierownik szkoły leśnej w Sokółce.

Ostatni właściciele Żołudka – Czetwertyńscy to jeden z najstarszych polskich rodów książęcych. Ich imponujące, wręcz wielopiętrowe drzewo genealogiczne sięga zamierzchłych czasów Rusi Kijowskiej. Czetwertyńscy są jedną z gałęzi dynastii Rurykowiczów. Trzeci syn wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego – książę Izajasław ożenił się w 1048 roku z Gertrudą, córką króla Polski Mieszka II i z tego małżeństwa urodził się książę Światopełk Połocki – protoplasta wołyńskiej linii Czetwertyńskich, właściciel Czetwertni nad Styrem. Pierwszy człon nazwiska – Światopełk – miał podkreślać pokrewieństwo z wielkim księciem kijowskim.

Nie miejsce tu, aby wchodzić w szczegółowe zawiłości tego zadziwiająco płodnego i licznego rodu arystokratycznego, z którego wyszło wiele nieprzeciętnych indywidualności, wpisanych na trwałe w historię Polski, a szczególnie Wołynia, Podola i Polesia. Skupię się tu wyłącznie na sadze rodu Czetwertyńskich związanych z pałacem w Żołudku (Czetwertyńscy mieli też pałace m.in. w Warszawie, Suchowoli, Antopolu, Milanowie i Płosce na Wołyniu).