Drewniany kościół sprzed 500 lat
Parafia św. Michała Archanioła w Binarowej może poszczycić się niezwykłą świątynią. Jak głosi legenda, obraz Maryi ufundował dla niej sam Jan Kazimierz
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej nosi w sobie ogromne bogactwo.
Przed laty zwrócił na nie uwagę Miron Białoszewski, który w wierszu „Stara pieśń nad Binnarową” pisał tak:
„O pajęczyno kolorów!! / Bogarodzica Dziewica, /złotem gotycka Maryja/nad ołtarzem płonąca/koralami u szyi,/ u twego syna Gospodzina / cała Jerozolima: /na ścianie/ po prawej stronie/w żółtościach, /w klocach zieleni/skręcone głowa przy głowie/ orszaki wielkopiątkowe/ farbami i kurzem się trzęsą/ na kusych nogach./ Kyrie elejson! / Adamie ty boży kmieciu, / Ewo z tej samej kłody, / we dwoje ołtarz dźwigacie, / aż pogrubiały wam łokcie. / Kyrie elejson!”.
Parafia i wieś Binarowa jest najstarszą w diecezji rzeszowskiej. Przywilej lokacyjny tej miejscowości nadano nadano na prawie niemieckim przez kancelarię króla Kazimierza Wielkiego w 1348 r.
Pierwsza wzmianka o kościele, który spłonął kilkadziesiąt lat później, pochodzi z 1415 r. Obecna świątynia pw. św. Michała Archanioła została zbudowana prawdopodobnie ok. roku 1500. Nie wiadomo, kiedy ją konsekrowano.
Kościół jest budowlą gotycką, jednonawową, o konstrukcji zrębowej. Zbudowano go z drewna i przykryto blachą. Jego wnętrze zdobi zabytkowa polichromia z XVI i XVII w. Malarze ukazali tu sceny inspirowane Nowym Testamentem (m.in.Męka Pańska, siedem sakramentów), a także krajobrazami Binarowej
Do najstarszych elementów wyposażenia świątyni należą płaskorzeźby świętych: Barbary, Doroty, Katarzyny i Małgorzaty (ok. 1410 r.), średniowieczna figura Maryi stojąca w ołtarzu głównym, krucyfiks i kamienna chrzcielnica z pierwszej połowy XVI w. oraz zdobne gotyckie okucia kowalskie drzwi prowadzących z kruchty do nawy.
Z XVII w. zachowały się malowane konfesjonały, ołtarz główny i dwa boczne, figury Maryi, Chrystusa i św. Jana na belce tęczowej oraz bogato zdobione ławki, ambona i tron celebransa.
W XIX wieku kościół ogrodzono drewnianym płotem. Pod koniec tego stulecia wzniesiono też murowaną dzwonnicę, w której mieszczą się trzy dzwony. Jeden z XV w., dwa sprzed 50 lat.
Kościół wielokrotnie odnawiano. Po raz pierwszy w roku 1641, następnie na początku XIX w. i w latach 1953-1956. Prace konserwatorskie trwały również po powodzi, która zniszczyła budynek w 2010 r.
W 2003 roku kościół został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, co uzasadniono: „harmonijnym połączeniem walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych oraz najcenniejszą polichromią spośród wszystkich drewnianych kościołów Małopolski”.
Kościół w Binarowej jest szczególnym miejscem kultu maryjnego.
W lewym, bocznym ołtarzu znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej Piaskowej z XVII wieku. Jest to replika maryjnego wizerunku z krakowskiego kościoła oo. karmelitów.
Nie wiadomo, jak obraz trafił do Binarowej. Jedna z tradycji podaje, że parafia zawdzięcza to królowi Janowi Kazimierzowi. Inna (bardziej prawdopodobna) zakłada, że wizerunek przynieśli karmelici z klasztoru w pobliskim Jaśle.
